LUGAR SEN MEDIDA

África era para min unha dura sabana onde medraba, retorto, o ébano onde esculpía o meu amigo Mon Vasco: area ocre e negra madeira; unha excitación cromática con raíces na historia da arte a través de Vlamick, Derain e Picasso.

Non tiña no meu desexo visitar o corazón de África, pois case corenta anos antes coñecín o terceiro mundo en México e avergoñábame andar de turista polas súas precariedades. Tamén alí, en Oaxaca e Tehuantepec, coñecín, amais do abismo entre culturas dominantes e dominadas, o esencial da vida, da natureza na arte e da relatividade dos fitos culturais. O perfil indíxena, debuxado cunha luz de bisturí na colorida penumbra dos postos da froita no mercado, era o horizonte da miña pintura. O artista culto, vangardista europeo, avanzado en tendencias, conceptual por destino escatolóxico, finou en Terras Quentes en 1979.

Entre as mareas lagarteiras do 2017 sentiuse o teléfono:

– Son Ángel Tordesillas, estamos facendo un museo marítimo en Lüderitz, Namibia, e queriamos unha rosa dos ventos como a que fixeches ao pé da Torre de Hércules.

– Non podo repetir un mosaico nacido de mitos celtas e da tradición atlántica boreal. De facer algo aló, debería saber da xente, da historia e dos mitos de Namibia, que nin sei se está no Índico ou no Atlántico.

– Iso ten amaño, contestou Tordesillas, vés para aquí é mostrámosche o noso tesouro.

– É unha viaxe moi longa, se a fago sería na compaña da miña dona.

– Envíanos os pasaportes dos dous.

Aínda falamos de que nunha biblioteca de Cape Town había un Quixote en galego ilustrado por min.

Fun á casa de Celia e conteille do reto. Fitoume de arriba abaixo, dubidosa, ceibou a información e aos catro días tiñamos os voos, con escala en Frankfurt e Windhoek, capital de Namibia, ata Lüderitz e os hoteis estrelados do camiño.

Cando pisamos África ao amencer, voaban as andoriñas nun ar que ulía a cacahuete. Achegóusenos un rapaz:

– Correa?

– Si

– Son Hewit, o voso chofer, esta é a miña tarxeta co teléfono, estou á vosa disposición.

– Grazas.

– Agora vouvos levar ao hotel, alí podedes descansar e xantar. Pola tarde iremos ao National Museum of Namibia onde vos espera a directora.

No museo recibiunos, no seu amplo despacho, Esther Moombola, que falaba un bonito castelán aprendido en Cuba, illa á que Namibia debe moito da súa formación e independencia. Mostroume nunha caixa de madeira acristalada, a obra de arte máis

antiga de África: trinta e cinco mil anos; collina nas mans para buscar a luz na repisa dunha fiestra para facerlle unha acuarela: unha figura animal repartida en dúas laxes como de cuarcita; a cabeza moi redonda, de león, cuns cornos finos semellantes a antenas; a parte traseira, cun rabo curto, ten pernas humanas con xeonllos e pés. O conxunto pode levarnos ao feiticeiro, co pelello dun animal enriba, da cova de Les Trois-Frères. A imaxe situeina, logo, no norte da Rose of the Winds; no sur, as estrelas en cruz con Mamai África; no leste, a Welwitschia Mirabilis, unha conífera que chega a vivir dous mil anos no deserto máis antigo da Terra, símbolo da resistencia dos pobos namibios; e no oeste, un animal fantástico: o orixorca, mestura de órix, antílope dunha pureza propia do unicornio, e da candorca, cetáceo branquinegro coma o órix.

Aprobaron o proxecto da rosa e o 27 de xaneiro de 2019 fomos outra vez, desta para realizar o mosaico, de trece metros de diámetro, cun grupo de xente autóctona; empecei cunha cuadrilla: Patrick, Bola, Dión e Lamek, que era oshiwambo e non falaba inglés. O equipo funo ampliando, segundo ían aprendendo, con Takis e Minos. Adrian, Roe, que era san, un tipo incrible, e Celia, que facía fotos, negociaba intendencias e aprendeu, rápido, a aproveitar todos os recortes como pequenas teselas. Tamén colaborou marcando o norte magnético e o norte solar, o capitán Wingate, un mariño inglés retirado con moito vivido. En total, comigo once persoas implicadas corenta días na labor.

O resultado desta experiencia foi a de aportarme unha verdade de dimensión vital á cerna da miña alma. Unha verdade alén de todas as miserias, os enganos e a mediocridade, alén da ignorancia, da fame e das fronteiras, alén da vella cultura moral, unha verdade na arte.

As formas, vivas na sensorialidade, xeraban ideas para novas imaxes e a cor resoaba nunha polifonía ascendente como de gregoriano tribal na catedral do trigo, dos peixes rosados e do leite de rinoceronte.

O meu facer, como di Carlos López Bernández na súa escrita: “Namib, a pintura experiencial”: (…) entende a pintura non só como técnica ou linguaxe, senón como regresión do obxecto, como existencia en estado puro, como materia. Unha materia que

remite ao primixenio, ao elemental. As súas pinturas e debuxos constrúense a partir dun

catálogo de imaxes dunha elementalidade ancestral.

(…) o artista propón ao espectador penetrar neste universo plástico como se estivese penetrando nun espazo cavernario (…) creando un ambiente que facilita que sintamos unha identificación intuitiva con ese universo (…) somos parte “dunha experiencia tatuada nos adentros”, nunha experiencia de intensa transformación.

Penetrando ao espazo cavernario de Altamira en 1961, un neno de nove anos con pantalón curto, acompañado polos seus pais e irmáns, camiñando por corredores tallados baixo o achegado bestiario, ten a sensación de que estivo alí antes. A viaxe familiar continuaría ata a Feria de Muestras de Barcelona; recorréndoa, o meu neno pasma nunha branca sala coa que, hoxe deduzo, debería ser a colección de informalismo italiano de Olivetti: Burri, Fontana, Vedova… Aquelas queimaduras, sacos, negros e vermellos remítennos á experiencia cavernaria. Aquela pinacoteca das máquinas de escribir tiña o

mesmo carácter, sangue, terra, carbón, calcinación, memoria e impacto que Altamira, con toda historia humana polo medio.

A luz do Namib atravesaba a beleza sen medida nun lugar verdadeiro. Dous trópicos, un ecuador e dous océanos refregando os diversos azuis dos seus bafos animais, traían un renacer, unha metamorfose no estrutural: o pintor non era un domador da pintura, a pintura era un animal salvaxe e o pintor a súa vítima.

Correa Corredoira

CORREA CORREDOIRA Pisar África ao amencer

Ángel Cerviño

Todo luxo procede da vixilia dos demais. Durante a época da horda primixenia, mediante o común estar en vela dos grupos humanos, comeza a aventura de poder converter aos homes en promotores de homes máis sensibles, máis fecundos de ideas, máis elevados. A especie vai crecendo nunha incubadora de atención, empatía, complicidade e excedente emocionais, o home converteuse nun animal teórico e lixeiro.

Peter Sloterdijk, Extrañamiento del mundo.

A caverna primitiva é o lugar de concentración da atención. Na caverna primixenia só hai unha dirección na que a atención debe manterse, a abertura, fácil de observar ou obstruír se é o caso, e por onde calquera cousa estraña habería de entrar forzosamente. No seo da caverna dá comezo o home primitivo a unha nova forma de durmir, unha forma cultural de durmir que ningún outro ser vivo pode alcanzar. Así chegou o home no seu paso pola caverna para devir en animal soñador, contador de historias, inventor de mitos.

Hans Blumenberg, Salidas de la caverna.

En novembro de 2017, cando se atopa por primeira vez co territorio africano de Namibia, Correa Corredoira, (A Coruña, 1952), é xa un artista dunha consolidada traxectoria, con numerosísimas exposicións ás súas costas desde os seus inicios nas primeiras mostras colectivas dos anos 70, un artista comprometido socialmente que participou de forma moi activa en todas as experiencias renovadoras da plástica galega das últimas décadas.

Correa Corredoira foi unha das voces máis singulares do movemento Atlántica que renovou a plástica galega nos anos 80, participando regularmente nas exposicións

colectivas do grupo. Desde entón o seu traballo non fixo máis que crecer e gañar fondura, en ocasións de forma certamente heroica, nunha contorna moi a miúdo pouco favorable para as prácticas pictóricas. Así hoxe a súa obra xa forma parte das coleccións públicas e privadas máis importante do país, desde o CGAC ao MNCARS Museo Raíña Sofía.

Un artista complexo e un viaxeiro infatigable que, desde os seus inicios co xerminal grupo coruñés A Galga, explorou numerosas linguaxes artísticas, sempre o arredor da pintura como eixo vital da súa traxectoria: escritura, gravado, escultura, instalación (recurso no que foi un auténtico pioneiro no noso país), performance…, foron sumándose, en diferentes etapas da súa vida, ao abanico de recursos e posibilidades con que enfrontar un mesmo enigma.

A súa pintura podería encadrarse no marco xeral das correntes de figuración expresionista que percorren toda Europa nas décadas finais do século XX, co corpo humano como eixo mental e compositivo. A práctica pictórica entendida como erotizado corpo a corpo coa pel da pintura. Nos primeiros anos do novo século a súa atención céntrase na paisaxe, producindo unhas obras de arrebatadora beleza, alimentadas polo latexo, a miúdo nocturno, do océano Atlántico como infatigable motor de paixón e misterio.

Unha pintura extremadamente refinada no trazo e a cor, na que de forma paradoxal latexa sempre de fondo un exaltado e ingobernable espírito libertario e unha liberadora enerxía dionisíaca. En palabras do crítico Xavier Seoane: “Xorde a reivindicación do instinto cun poderío irreprimible, a parte animal do home emerxendo. Primitivismo fronte a sofisticación, condición salvaxe fronte a modelaxe civilizadora, instinto fronte a razón. A baralla está botada”. Unha potencia cativadora e primixenia, un fondo non domesticado que, de moi diversas formas, percorre todo o traballo pictórico de Correa Corredoira, desde a súa primeira exposición en 1975 ata hoxe mesmo. Unha espiritualidade que apunta ás orixes e que seguramente no seu periplo africano atopou materializada nuns ritmos de vida e cor, de rito e celebración, que enseguida asumiu como propios.

Un traballo pictórico que sempre tende ao extremo, á radicalidade de levar ata os seus límites a cada procedemento, porque se é innegable o compoñente pasional do seu “estrito romanticismo” (Xavier Seoane), non menos contundente resulta o empuxe

intelectual do seu rigoroso pensamento, e a organización construtiva (e mesmo, en numerosas ocasións, decididamente construtivista) da armazón pictórica: “a xeometrización do espazo, a matematización da natureza, ou predominio do intelecto sobre a sensibilidade e os sentidos.” (Anxo A. Rei Ballesteros).

Sobre eses dous polos ben definidos ténsase e desenvólvese, serie tras serie, ano tras ano, a produción pictórica de Correa Corredoira. Intensidade que se lanza espida á experiencia, experiencia de vida e morte nunha mesma paixón compartida. “Na pintura de Correa Corredoira abundan os lugares lembrados e vos anhelados. Ás veces son o mesmo. Porque ningunha das súas imaxes semella estar rematada de todo. A morte está na base da creación, sempre inconclusa. Na pintura a materia desfaise como nun túmulo profanado.” (David Barro).

Desde os seus primeiros traballos de marcado carácter contracultural co colectivo A Galga, ou as súas novas instalacións (Lumeaireterrauga, 1979), e a iluminadora viaxe a México, nese mesmo ano, para investigar a técnica do gravado (verdadeira viaxe iniciática, tan reveladora como a que corenta anos despois emprenderá ás costas africanas de Namibia), ata o despuntar do grupo Atlántica, que xa proporciona unha visibilidade global á súa pintura, en todos e cada un dos seus desenvolvementos estilísticos, o corpo humano ocupa un lugar principal e destacado na súa persoal iconografía. O corpo como soporte activador do trazo e a mancha, como orixe e destinatario de cada pulsión, de cada idea: “Eu reivindico ao home, porque é o que pode transformar o presente e crear un futuro. O único que pode concibir un ideal.”

Boxeadores, amantes, maternidades, bailaríns (magníficas as obras dedicadas ao inesquecible Lindsay Kemp), crucificados, berros, conversacións, poemas…, unha e outra vez, emerxe o corpo nas súas múltiples materializacións, nas súas inesgotables reencarnacións e metamorfoses. Os corpos de Correa Corredoira habitan un universo plástico difícil de situar, unha illa que navega entre Bacon e Tiziano (o último e desenganado Tiziano), entre o gozo e a ferida, entre o instinto e a idea. A pintura poboase entón de náyades, silvanas e nereidas, os corpos erotizados fragméntanse e recompoñen, ofrenda e comuñón, emblemas quizais do desexo imposible da pintura polo mundo: o drama da representación.

Tamén a paisaxe, a viaxe, o camiño, a procura (a “quête” espiritual), ábrense paso ata os lenzos de Correa Corredoira: Italia, Exipto, Holanda, Grecia, Francia, ou a contorna

máis inmediata do mar e as praias atlánticas da súa propia cidade, abrirán novos espazos físicos e mentais, novos territorios para o desenvolvemento das tensións diverxentes que, desde sempre, constituíron o corazón latente da súa obra. “Cada material ten unha linguaxe, e inflúe non proceso. Quizais unha das técnicas máis obsesivas fágoa a partir da viaxe a Italia. Tomo un apuntamento dunha cousa que vivo, e ese apuntamento, ao cabo dun tempo, retómoo e manipúloo, fago un linóleo, despois unha fotografía, unha fotocopia, da fotocopia unha acuarela, sobre as manchas desa acuarela outra, e paso ao óleo… A transformación do paso dun medio a outro permíteme o abandono da primeira impresión, que se transforma. En cada cambio de técnica elimino o personalismo, loito contra o propio estilo ou maniera.”

Este é o artista perfectamente consolidado, e en pleno dominio das súas poéticas e os seus procedementos, que en 1994 recibe o encargo de realizar unha intervención artística ao pé da Torre de Hércules na Coruña, un espazo cunha forza telúrica de tal calibre que devoraría sen pestanexar calquera intento de importunalo con pequeneces e naderías. Coa súa maxestosa Rosa dos ventos, Correa Corredoira consegue, ao meu entender, neste finisterrae axitado por todos os temporais, neste altar natural para as forzas do mar e o vento, unha das senlleiras intervencións artísticas en espazo público que eu vira xamais. Nunha plataforma rochosa, asomada ao batente do Atlántico, constrúe un mosaico cerámico de 20 m. de diámetro, unha obra que conxuga magnetismo simbólico e sutileza material; case invisible no seu respectuoso silencio, pero cargada dunha enorme forza moral e alegórica: un espazo cívico, unha plataforma espiritual para honrar á natureza no seu estado máis salvaxe e primixenio.

Algo de todo isto tiveron que percibir as autoridades de Namibia que en 2017 visitan o faro con motivo dun encontro pesqueiro. Inmediatamente, a través de Ana Santorun, directora da Torre de Hércules, póñense en contacto con Correa Corredoira e propóñenlle construír no seu país un monumento de similares características. Ao pouco tempo o artista desembarca en Namibia para unha primeira visita de documentación e estudo da iconografía e os sistemas simbólicos propios da cultura do país.

Tras esa primeira etapa de documentación, Correa realiza unha nova viaxe a África, en xaneiro de 2019, e en colaboración cos responsables do Maritime Museum de Lüderitz en Namibia, comezan os traballos para realizar, nun emprazamento similar ao da súa irmá coruñesa, unha rosa dos ventos africana, a Rosa do sur, que desde entón

resplandece alí entre o deserto e o océano. Baixo a supervisión do artista comeza a materializarse ese novo mosaico de 13 m. de diámetro, no que chegarán a traballar 11 persoas, durante máis de corenta días, un equipo africano, que vive e traballa en varias linguas, intercambiando alegrías e esforzos.

A experiencia deses meses de vida e traballo no país africano, suporán un punto de inflexión, tanto ao nivel máis persoal como ao dos seus fundamentos estéticos. Unha experiencia vital que transformou profundamente as perspectivas existenciais do artista, que confesa en varias entrevistas que desde entón pinta en namibio: “África entra, cunha música que é pura cor, para quedarse. Foi experiencia tatuada nos adentros: transformoume”.

A consecuencia material máis visible desas estancias africanas non é outra que as longas series de lenzos, cadernos e debuxos, realizados en anos posteriores á creación de la Rosa do sur, a gran maioría deles inéditos, que conforman esta exposición, “LUGAR SEN MEDIDA”, que agora presentamos no Centro Cultural Marcos Valcárcel da Deputación de Ourense.

Unha colección de obras xestadas e concibidas no refluxo daquela experiencia iluminadora, como un esforzo por manter aceso na memoria o lume primixenio que o artista chegou a entrever no seu periplo africano. Así os lenzos poboanse de elementos ben recoñecibles da fauna e a paisaxe do deserto namibio, elefantes, antílopes (“o oryx é un antílope do deserto, coa pureza do unicornio”, puntualiza Correa), plantas e arbustos que sobreviven nas súas áridas areas, e cetáceos que brincan sobre as ondas de dous océanos; ou ese híbrido de antílope e cetáceos que vén a ilustrar o encontro entre o mar e o deserto, e que dalgunha maneira converteuse no emblema máis representativo daquela aventura e desta exposición. Pero tamén -e, quizais, sobre todo- abundan nestas series os seres mitolóxicos e as representacións alegóricas dalgunha das potencias, cetónicas ou celestes, coas que Correa Corredoira houbo de velas naquelas planicies ancestrais.

Nos aspectos máis puramente plásticos, destaca a contida gama cromática, brancos, negros, terras ocres e sienas claros, dominan a composición; unha superficie animada pola gozosa pincelada que caracterizou desde sempre o seu traballo; a superposición de soportes con diversos graos de transparencia, papeis e teas encabalganse e dialogan sen anularse, acumulando capas de significación, socavando con dúbidas as certezas,

sinalando sempre outras posibles opcións; a pel da pintura ábrese con cada procedemento a novas profundidades, físicas e espirituais.

Lugar sen medida, espazo aberto, escenario para o milagre da atención (esa “oración natural da alma” que refería Walter Benjamin, citando ao teólogo cartesiano Malebranche), ollos e oídos dispostos para os sinais do mundo. Nun exercicio de extrema entrega ao bulebule das formas, enardecedora tanto do corpo como do espírito, a pintura africana de Correa Corredoira devén espazo de meditación, ámbito de acollida para complexos sistemas simbólicos. Unha espiritualidade que rima, sobre todo, con musicalidade, e na que a ascese non é máis que outro nome da disposición ao goce.

REFERENCIAS BIBLIOGRÁFICAS

– Barro, David. Pintura sen rima, en Correa Corredoira, os días pintados. Fundación Luis Seoane, A Coruña, 2017.

– Benjamin, Walter. Franz Kafka, en Sobre el programa de la filosofía futura. R.B.A., Barcelona, 1986.

– Blumenberg, Hans. Salidas de la caverna, Machado libros, Madrid, 1989.

– Castro, Xosé Antón. Atlántica y el Atlantismo: memoria de un caleidoscopio (1980 – 1986), en Atlántica, MARCO, Vigo, 2002.

– Castro, Xosé Antón. Expresión Atlántica: arte galega dos oitenta. Follas Novas, Santiago de Compostela, 1985.

– González-Alegre, Alberto. Portas de luz: unha achega ás artes e a cultura na Galicia dos anos setenta. CGAC, Santiago de Compostela, 2009.

– Rei Ballesteros, Anxo A. A memoria sentimental, en Correa Corredoira. Concello de A Coruña, 1999.

– Sloterdijk, Peter. Extrañamiento del mundo, Pre-Textos, Valencia, 2008.